Xạ trị ung thư cổ tử cung và các tác dụng phụ thường gặp

Xạ trị ung thư cổ tử cung là phương pháp điều trị phổ biến nhằm phá vỡ tế bào ung thư, ngăn ngừa di căn đến các cơ quan và mô khác, giảm thiểu nguy cơ tử vong, kéo dài thời gian sống.

Xạ trị ung thư cổ tử cung là gì?

Xạ trị ung thư cổ tử cung là liệu pháp sử dụng chùm bức xạ năng lượng cao được kiểm soát để tiêu diệt hoặc làm tổn thương các tế bào ung thư. Bức xạ thường ở dạng chùm tia X, được nhắm mục tiêu vào các bộ phận bị ung thư hoặc các khu vực tế bào ung thư đã di căn đến. Việc xạ trị ung thư cổ tử cung được lên kế hoạch cẩn thận để ít gây hại nhất có thể cho các mô khỏe mạnh.

Tùy thuộc vào giai đoạn của bệnh ung thư cổ tử cung, xạ trị có thể được áp dụng điều trị như:

• Một phần của phương pháp điều trị chính: Đối với một số giai đoạn ung thư cổ tử cung cụ thể, liệu pháp điều trị ưu tiên là xạ trị đơn thuần hoặc phẫu thuật sau đó là tia xạ. Đối với các giai đoạn khác, xạ trị và hóa trị được thực hiện cùng nhau (hóa trị đồng thời), đây là phương pháp điều trị ưu tiên vì hóa trị giúp bức xạ hoạt động hiệu quả hơn.
• Điều trị tế bào ung thư đã di căn hoặc tái phát sau khi điều trị. Xạ trị có thể được áp dụng điều trị ung thư cổ tử cung đã di căn đến các cơ quan và mô khác.

Khi nào cần xạ trị ung thư cổ tử cung

Khi ung thư cổ tử cung diễn tiến đến giai đoạn 1 và giai đoạn 2, khối u đã bắt đầu xâm lấn tới các hạch và cơ quan quanh vùng chậu, đồng thời các phương pháp phẫu thuật tiền ung thư như: cắt một phần nhỏ cổ tử cung theo hình nón, laser hoặc phẫu thuật bằng vòng cắt đốt,… không đảm bảo hiệu quả thì bệnh nhân ung thư cổ tử cung sẽ được bác sĩ chỉ định thực hiện xạ trị để tối ưu hiệu quả, giúp tiêu diệt tế bào ung thư cổ tử cung tại chính vị trí bị tổn thương.

Mục tiêu của xạ trị ung thư cổ tử cung là tiêu diệt các tế bào ung thư để tăng tỷ lệ chữa khỏi hoặc giảm nhẹ tối đa tác dụng phụ của các phương pháp điều trị. Xạ trị có thể được sử dụng đơn lẻ hoặc kết hợp với hóa trị, phẫu thuật để ngăn ngừa tái phát ung thư cục bộ sau phẫu thuật hoặc điều trị ung thư tái phát.

Bức xạ thường được sử dụng dưới dạng các chùm năng lượng bức xạ liều cao vào cơ thể, nơi có các tế bào ung thư. Xạ trị là phương pháp điều trị tại chỗ, không giống hóa trị liệu. Các tế bào ung thư chỉ có thể bị tiêu diệt khi bức xạ được đưa đến đúng vị trí, nếu ung thư tồn tại bên ngoài trường bức xạ thì các tế bào ung thư sẽ không bị phá hủy bởi các tia bức xạ. Do đó, xạ trị thường tối ưu nhất cho các bệnh nhân ung thư giai đoạn đầu khi khu vực ung thư chỉ giới hạn ở một vị trí trong cơ thể.

Các phương pháp xạ trị ung thư cổ tử cung

Xạ trị ung thư cổ tử cung thường được áp dụng điều trị 1 hoặc cả 2 cách. Cách đầu tiên là xạ trị chiếu ngoài, tức là bức xạ được truyền từ bên ngoài cơ thể, được chiếu đến toàn bộ khung chậu bao gồm các khu vực hạch bạch huyết vùng chậu. Cách 2 là xạ trị trong, nghĩa là tia bức xạ được đưa vào cơ thể trong thời gian ngắn.

1. Xạ trị chiếu ngoài (xạ trị gia tốc)

Xạ trị chiếu ngoài (EBRT) là đưa một máy chiếu chính xác các chùm tia bức xạ từ bên ngoài cơ thể đến cổ tử cung, các hạch bạch huyết và các cơ quan khác cần điều trị. Phương pháp sẽ giống như chụp X-quang thông thường, nhưng liều bức xạ mạnh hơn.

Để thực hiện xạ trị chiếu, người bệnh sẽ thực hiện quá trình bao gồm cả chụp CT, để tìm ra vị trí chiếu tia bức xạ. Mỗi đợt xạ trị chỉ kéo dài vài phút, nhưng việc tìm ra vị trí chiếu tia bức xạ có thể mất đến 45 phút. Bản chất liệu pháp không gây đau đớn.

Khi EBRT được sử dụng làm phương pháp điều trị chính cho ung thư cổ tử cung, EBRT thường được kết hợp với hóa trị liệu (hóa xạ trị đồng thời). Thông thường, một liều thuốc hóa trị thấp (cisplatin) hoặc các loại thuốc hóa trị khác được sử dụng. Các đợt xạ trị được thực hiện 5 ngày trong 1 tuần, và kéo dài trong khoảng 5 tuần. Hóa trị được thực hiện vào các thời điểm đã định trong quá trình xạ trị. Lịch trình được xác định bởi loại thuốc được sử dụng. Nếu ung thư chưa di căn đến các vùng xa, liệu pháp điều trị bằng tia xạ cũng có thể được thực hiện sau khi hoàn tất việc xạ trị đồng thời.

Mặt khác, EBRT cũng có thể được sử dụng làm phương pháp điều trị chính của ung thư cổ tử cung ở những bệnh nhân không thể chịu đựng được hóa chất, không thể phẫu thuật an toàn hoặc không muốn phẫu thuật. Nó cũng có thể được sử dụng để điều trị các khu vực ung thư lây lan.

2. Xạ trị trong (Xạ trị áp sát cổ tử cung)

Xạ trị trong (còn được gọi là xạ trị áp sát cổ tử cung, liệu pháp phóng xạ - Brachytherapy), đây là liệu pháp đưa nguồn bức xạ đến trực tiếp hoặc gần khối u bên trong cơ thể người bệnh, đồng thời giảm lượng bức xạ được phân phối đến các cơ quan lân cận như ruột và bàng quang. Brachytherapy thường được áp dụng sau khi kết thúc liệu trình EBRT.

Liệu pháp xạ trị trong được sử dụng chính cho ung thư cổ tử cung là liệu pháp xạ trị tốc độ cao (HDR). Với liệu pháp trị liệu não HDR, nguồn bức xạ được đặt trong một thiết bị trong âm đạo (và đôi khi ở cổ tử cung). Lúc này, người bệnh chỉ cần một vài lần điều trị với tư cách bệnh nhân trong ngày để nhận được liều bức xạ theo khuyến cáo.

Hiện có hai loại liệu pháp Brachytherapy:

2.1. Liệu pháp xạ trị liều thấp (LDR)

Liệu pháp xạ trị liều thấp (LDR) được tiến hành trong vài ngày. Trong thời gian này, người bệnh nằm trên giường ở phòng riêng tại cơ sở y tế với các dụng cụ giữ chất phóng xạ tại chỗ. Khi xạ trị đang được thực hiện, nhân viên y tế sẽ chăm sóc người bệnh, đồng thời có biện pháp phòng ngừa để giảm bớt phơi nhiễm bức xạ của chính họ.

2.2. Liệu pháp xạ trị liều cao (HDR)

Liệu pháp xạ trị liều cao (HDR) được thực hiện ngoại trú tại bệnh viện (thường cách nhau ít nhất 1 tuần). Đối với mỗi đợt điều trị liều cao, chất phóng xạ được đưa vào trong vài phút và sau đó loại bỏ. Ưu điểm của điều trị HDR là người bệnh không phải ở lại bệnh viện hoặc nằm yên trong thời gian dài. Để điều trị ung thư cổ tử cung ở những phụ nữ đã phẫu thuật cắt tử cung, chất phóng xạ được đặt trong một ống trong âm đạo. Đối với phụ nữ vẫn còn tử cung, chất phóng xạ có thể được đặt trong một ống kim loại nhỏ (ống nối) đi vào tử cung, cùng với các kim loại tròn nhỏ (ovoids) được đặt gần cổ tử cung. Phương pháp này còn được gọi là điều trị song song và điều trị rụng trứng.

Thời gian xạ trị ung thư cổ tử cung

Thời gian xạ trị ung thư cổ tử cung điển hình cho người bệnh đòi hỏi phải điều trị bức xạ liên tục hàng ngày, từ thứ Hai đến thứ Sáu (5 ngày trong 1 tuần), kéo dài 3 đến 5 tuần. Việc điều trị thực tế bằng xạ trị thường kéo dài không quá vài phút, trong thời gian đó người bệnh hầu như không cảm thấy bất kỳ sự khó chịu nào. Biện pháp gây mê không cần phải thực hiện cho người bệnh để điều trị bức xạ. Nhiều bệnh nhân vẫn có thể tiếp tục làm việc trong những tuần điều trị.

Tác dụng phụ của xạ trị ung thư cổ tử cung

Tác dụng phụ của xạ trị đối với bệnh nhân ung thư cổ tử cung có thể xuất hiện ngay lập tức tùy theo mức độ đáp ứng liệu pháp điều trị và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân.

Tác dụng phụ ngắn hạn

Các tác dụng phụ ngắn hạn bao gồm: mệt mỏi, đau dạ dày, tiêu chảy, phân lỏng, buồn nôn và ói mửa, da thay đổi nhẹ (đỏ nhẹ đến bong tróc hoặc bong tróc)… Ngoài ra, đối với các bộ phận khác, xạ trị cũng gây ra những tác dụng phụ như:

• Viêm bàng quang do tia bức xạ: Tia X chiếu vào khung chậu có thể kích thích bàng quang, gây tiểu nhiều, tiểu buốt, khó chịu cho người bệnh.
• Đau âm đạo: Tia bức xạ làm cho âm hộ và âm đạo nhạy cảm và dễ bị đau hơn, có thể còn tiết dịch thất thường.
• Thay đổi kinh nguyệt: Bức xạ vùng chậu có thể ảnh hưởng đến buồng trứng, làm thay đổi kinh nguyệt và thậm chí là mãn kinh sớm.
• Thiếu máu dẫn đến mệt mỏi. Lượng tế bào bạch cầu thấp làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.

Tác dụng phụ lâu dài

Những tác dụng phụ ngắn hạn có thể giảm dần hoặc biến mất sau khi liệu trình xạ trị kết thúc. Tuy nhiên cũng sẽ có một số trường hợp, xạ trị có thể gây biến chứng kéo dài vĩnh viễn như mãn kinh hoặc vô sinh:

• Hẹp âm đạo: Cả xạ trị chiếu ngoài và xạ trị trong đều có thể làm cho mô sẹo hình thành trong âm đạo. Mô sẹo có thể làm âm đạo hẹp hơn, hạn chế khả năng đàn hồi, gây đau đớn khi quan hệ tình dục.
• Khô âm đạo: là tác dụng phụ lâu dài khi xạ trị ung thư cổ tử cung. Đặc biệt là nếu bức xạ vào khung chậu có thể làm hỏng buồng trứng, gây ra mãn kinh sớm.
• Xương bị suy yếu: Bức xạ đến xương chậu có thể làm suy yếu xương, dẫn đến gãy xương. Gãy xương hông là biến chứng phổ biến nhất có thể xảy ra 2- 4 năm sau khi xạ trị.
• Sưng chân: Nếu các hạch bạch huyết vùng chậu được điều trị bằng bức xạ, nó có thể dẫn đến vấn đề thoát dịch ở chân. Điều này có thể gây ra sưng nặng ở chân hay còn gọi là phù bạch huyết.

Chi phí xạ trị ung thư cổ tử cung

“Chi phí xạ trị ung thư cổ tử cung là bao nhiêu” là câu hỏi nhận được nhiều sự quan tâm của phụ nữ bị ung thư cổ tử cung. Theo các bác sĩ Sản Phụ khoa - Ung bướu, chi phí xạ trị ung thư cổ tử cung của mỗi người bệnh là không giống nhau. Vì thế, rất khó để có con số cụ thể và chính xác nhất, tuy nhiên có thể ước tính chi phí xạ trị dựa vào các yếu tố:

• Giai đoạn diễn tiến của ung thư cổ tử cung: Tùy thuộc vào từng giai đoạn bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định phác đồ điều trị khác nhau nên chi phí xạ trị ung thư cổ tử cung cũng khác nhau. Với người bị ung thư giai đoạn sớm, nếu bệnh được phát hiện và can thiệp điều trị sớm thì hiệu quả điều trị cao hơn, chi phí cũng sẽ thấp hơn.
• Thể trạng bệnh nhân, tình trạng sức khỏe: Đối với các bệnh nhân lớn tuổi có sức đề kháng yếu hoặc cơ thể yếu, buộc phải áp dụng kết hợp các loại dịch vụ khác hoặc thuốc uống hỗ trợ giúp để tiếp nhận xạ trị, chi phí sẽ lớn hơn.
• Phương pháp điều trị: Xạ trị, hóa trị thường có chi phí thấp hơn phẫu thuật. Tuy nhiên, trong trường hợp bệnh nặng phải hóa xạ trị đồng thời, sử dụng các loại thuốc hóa trị sớm, đắt tiền có thể làm chi phí tốn kém, đắt đỏ hơn.
• Bệnh viện hoặc cơ sở y tế điều trị: Chi phí xạ trị ung thư cổ tử cung ở mỗi bệnh viện hay cơ sở y tế không hề giống nhau. Thông thường, chi phí điều trị ở bệnh viện công lập thấp hơn so với bệnh viện tư nhân. Ngoài ra, việc điều trị bệnh ở những bệnh viện công thuộc tuyến đầu ngành như bệnh viện thành phố, bệnh viện trung ương thì chi phí cũng khá đắt đỏ.
• Có sự chi trả của bảo hiểm y tế hay không: Việc điều trị ung thư cổ tử cung tại bệnh viện và có sự chi trả của bảo hiểm y tế hỗ trợ tiết kiệm một số tiền đáng kể, giúp người bệnh an tâm, tạo động lực trong quá trình điều trị. Đồng thời, có sự hỗ trợ của bảo hiểm y tế cũng giúp người bệnh tiếp cận với những loại thuốc chất lượng, giá cả phải chăng và nâng cao hiệu quả điều trị ung thư.

Sau khi được thăm khám và phân loại giai đoạn, bác sĩ sẽ hội chẩn chính xác hơn và đưa ra mức chi phí tương ứng với tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân. Cần biết rằng, chi phí điều trị bất kỳ bệnh ung thư nào cũng ở mức khá cao, do đó bệnh nhân ung thư cổ tử cung và người thân cần chuẩn bị tâm lý và dự trù kinh phí điều trị trước.

Chăm sóc bệnh nhân xạ trị ung thư cổ tử cung

Người bệnh xạ trị ung thư cổ tử cung sẽ gặp phải những tác dụng phụ như buồn nôn, rụng tóc, mệt mỏi,… Do vậy, để nâng cao chất lượng và hiệu quả điều trị bệnh, việc lưu ý chăm sóc bệnh nhân xạ trị ung thư là vô cùng cần thiết.

Sự phối hợp giữa người bệnh và người chăm sóc trong kế hoạch chăm sóc bệnh nhân xạ trị đóng vai trò quan trọng khi giúp nâng cao sức đề kháng, giảm tác dụng phụ xạ trị, giúp cơ thể người bệnh thích ứng với phương pháp điều trị cao nhất, đủ sức khỏe cho các đợt xạ trị tiếp theo, bao gồm:

• Tại các vùng da điều trị bị thay đổi màu sắc, không được tự ý dùng bất kì một loại thuốc bôi nào khi chưa tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa.
• Tránh mang áo quần bó sát và tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời tại vùng xạ trị.
• Xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học: Việc bổ sung các dưỡng chất cần thiết đóng vai trò quan trọng giúp nhanh phục hồi sức khỏe. Người bệnh sau xạ trị cần bổ sung đầy đủ các nhóm chất béo, chất xơ, vitamin, tinh bột, khoáng chất. Tăng cường thêm các thực phẩm có chứa chất oxy hóa đẩy lùi sự xâm lấn của tế bào ung thư cổ tử cung.
• Tích cực tập luyện: Sau các đợt xạ trị tuy rất mệt mỏi, nhưng người bệnh nên cố gắng vận động nhiều nhất có thể. Người bệnh có thể vận động đi lại nhẹ nhàng giúp tinh thần thoải mái hơn và tốt cho sức khỏe.
• Giữ tinh thần lạc quan, yêu đời, tư tưởng thoải mái, nghỉ ngơi đầy đủ để giúp thư thái đầu óc, ăn uống ngon miệng hơn.
• Sau xạ trị, trong vài tháng đầu người bệnh không nên quan hệ tình dục. Người chồng nên động viên, chăm sóc sức khỏe, thông cảm cho vợ.
• Tiến hành thăm khám và thực hiện đều đặn các xét nghiệm cần thiết thường xuyên để kịp thời phát hiện bất kì một bất thường nào để kịp thời can thiệp,…

Xạ trị ung thư cổ tử cung thành công có thể làm chậm sự tiến triển của khối u, tăng tỷ lệ chữa khỏi và chất lượng cuộc sống người bệnh. Tuy nhiên, người bệnh nên chọn những cơ sở y tế, bệnh viện uy tín, đáng tin cậy để đảm bảo hiệu quả, an toàn, tiết kiệm thời gian và chi phí điều trị.